Reforma në drejtësi, e nisur me premtime për një sistem më të ndershëm dhe të pavarur, po rrëshqet në një terren të rrezikshëm: atë të pushtetit absolut të organit të akuzës. Në vend që të jetë një nga aktorët e barabartë në procesin penal, prokurori po shndërrohet në një figurë të gjithfuqishme, që jo vetëm heton dhe akuzon, por shpesh edhe ndikon, orienton apo dikton vendimin gjyqësor, duke e sfumuar rolin e gjykatësit dhe duke e zhdukur ekuilibrin procedural.

Kapërcimi i kompetencave: prokurori mbi ligjin

Ligji shqiptar dhe parimet ndërkombëtare e përcaktojnë qartë: prokurori është palë në proces. Por sot, në shumë raste, sidomos nën mantelin e SPAK-ut, prokurori jo vetëm përdor masa sigurie në mënyrë automatike, pa analizë rreziku real, por ushtron presion indirekt mbi gjyqtarët, të cilët ose binden, ose penalizohen në karrierë.

Raste të shumta tregojnë sesi gjyqtarët e hetimit paraprak japin vendime pa asnjë analizë të individualizuar, madje në kopjim të argumenteve të prokurorisë – pa zbatuar detyrimet e nenit 228 e vijim të Kodit të Procedurës Penale për arsyetimin e nevojës, proporcionalitetit dhe rrezikut real për drejtësinë.

Nga kontrolli procedural në autokraci procedurale

Në disa raste konkrete të ndjekura nga SH.A.A.SH., janë konstatuar shkelje flagrante të të drejtës për mbrojtje, ku:

• Kërkesat e mbrojtjes për të administruar prova refuzohen pa motivim;
• Nuk zbatohet afati 48-orësh për dhënien e vendimeve të arsyetuara;
• Aktet e prokurorisë administrohen pa kundërshti, ndërsa kërkesat e palës tjetër zvarriten.

Në një rast të hetuar në rrethin e Beratit, prokuroria kërkoi dhe mori masë arresti vetëm mbi bazën e një dëshmie të paidentifikuar, pa asnjë provë tjetër, ndërkohë që gjykata e justifikoi këtë me “besueshmërinë e prokurorit” – një absurditet juridik.

Gjykata e shtypur – Prokuroria e frikshme

Ndërsa prokurorët e SPAK-ut kanë marrë një status të privilegjuar dhe të paarritshëm, gjyqtarët duken si hallka të frikësuara, që japin vendime për të mos u “ndëshkuar” në sistemin e vlerësimit. Ky asimetrizëm i pashëndetshëm po e çon sistemin në një regres të heshtur: askush nuk guxon të kontrollojë ligjshmërinë e veprimeve të prokurorit.

Kur reforma kthehet në armë

Ironikisht, vetë reforma që duhej të garantonte pavarësi, ka krijuar një strukturë ku prokuroria, sidomos SPAK, vepron si një organ gjyqësor paralel. Me mbështetje të pakushtëzuar politike dhe imunitet nga kritikat, rreziku është që kjo reformë të shndërrohet në një mekanizëm frike, jo drejtësie.

Çfarë kërkojmë si shoqëri civile ligjore

Shoqata jonë propozon:

1. Rikthimin e kontrollit real gjyqësor mbi masat e sigurisë, me vendime të motivuara dhe të bazuara mbi prova.
2. Trajnime intensive për gjyqtarët e hetimeve paraprake, për forcimin e rolit të tyre si garant i lirive.
3. Auditim të brendshëm dhe të jashtëm të praktikave të SPAK në përputhje me Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut.
4. Monitorim të pavarur të zbatimit të masave të sigurisë nga OJF-të dhe institucionet akademike ligjore.

Demokracia nuk funksionon pa drejtësi të balancuar

Nëse nuk ndërhyjmë sot, rrezikojmë që sistemi të shndërrohet në një pseudo-drejtësi, ku prokurori shkruan, gjyqtari firmos dhe qytetari pret padrejtësinë me durim. Drejtësia nuk është spektakël. Është ekuilibër. Dhe pa ekuilibër, kemi vetëm fuqi të pakontrolluar.