Nga përfaqësues ligjorë në përfitues të dhimbjes

Pas hyrjes në fuqi të Ligjit nr. 35/2017, i cili reformoi mënyrën e përfshirjes së viktimës në procesin penal, u hap një epokë e re në drejtësinë shqiptare. Viktima e veprës penale fitoi të drejtën për të marrë pjesë aktive në proces, për të paraqitur prova, për të kërkuar dëmshpërblim dhe për të përfaqësuar interesat e saj përmes një avokati. Por kjo e drejtë nuk u shoqërua me mekanizmat e nevojshëm të kontrollit etik dhe profesional. Sot, në vend që të kemi një përfaqësim dinjitoz dhe të dobishëm, kemi shpesh një shfrytëzim brutal të dhimbjes së viktimës për qëllime përfitimi personal.

Një treg i pakontrolluar, një etikë e nëpërkëmbur

Në një treg avokatie që karakterizohet nga mungesa e filtrimit cilësor, ku shumë individë ushtrojnë profesionin pa eksperiencën dhe etikën e duhur, ka lindur një kategori e re dhe shqetësuese: “avokatët e viktimës që janë në fakt mashtrues të viktimës”.

Këta individë:

• Shtiren si “prokurorë civilë”, duke tejkaluar kufijtë e përfaqësimit civil dhe duke u përfshirë në pjesën penale të procesit me një agresivitet të papërshtatshëm, shpesh duke kërkuar dënime, arrestime apo përjashtime, pa pasur asnjë kompetencë për këtë.
• Ndërhyjnë dhe tensionojnë sallën gjyqësore, duke sulmuar personalisht avokatët e mbrojtjes, duke ndërprerë gjyqtarin dhe duke shfrytëzuar seancat për qëllime teatrale, me qëllimin e vetëm që viktima të “ndiejë se po bëhet diçka”.
• Krijojnë konfuzion procedural, duke ngritur padi civile të pabazuara në ligj, shpesh vetëm për të justifikuar praninë në proces dhe për të nxjerrë pagesa të tjera nga klienti.
• Ngatërrojnë publikun dhe median, duke shpërndarë deklarata emocionale jashtë procesit, që ndikojnë negativisht në integritetin e gjykimit dhe në perceptimin publik të drejtësisë.

Kur viktima bëhet viktimë për herë të dytë

Në vend që të ndihmohet për të fituar dëmshpërblim dhe drejtësi, viktima shpesh keqinformohet, manipulohet me qëllime financiare dhe humb shpresën te sistemi. Në shumë raste, këta avokatë nuk paraqesin asnjë kërkesë të vlefshme ligjore në gjykatë, por mbajnë klientin të lidhur me procese që nuk i sjellin asnjë rezultat konkret.

Viktima paguan, pret, ndjek seanca, por në fund përfiton vetëm zhgënjim. Dhe jo rrallë, avokati largohet nga procesi duke lënë gjithçka pezull, pa raport, pa llogari dhe pa përgjegjësi.

Institucionet që heshtin – Bashkëfajtorë në heshtje

Kjo situatë nuk është vetëm pasojë e individëve pa etikë. Faji është sistemik. Pala e dëmtuar nuk mbrohet nga asnjë mekanizëm institucional kur përfaqësuesi i saj ligjor abuzon me detyrën. Kjo ndodh për tre arsye kryesore:

• Gjykatat tolerojnë sjellje të pahijshme në seanca. Gjyqtarët shpesh hezitojnë të ndërhyjnë kur avokati i viktimës tejkalon rolin e tij dhe krijon tension të panevojshëm, duke dëmtuar qetësinë dhe rregullsinë e procesit.
• Prokurorët heshtin. Edhe kur përfaqësuesi i viktimës bëhet “shtojcë” e akuzës, apo kalon në rolin e akuzuesit vetë, prokurorët nuk e refuzojnë apo e ndalojnë këtë ndërhyrje të jashtëligjshme.
• Dhoma Kombëtare e Avokatisë nuk ushtron kontroll real. Pavarësisht se etikës së avokatit i kushtohet një kapitull i tërë në ligjin “Për avokatinë” (Ligji nr. 55/2018), mekanizmat disiplinorë janë të dobët, jofunksionalë dhe, në shumë raste, të politizuar.

Pasojat e rënda në drejtësi

Ky fenomen nuk është vetëm një problem etik – është një rrezik real për drejtësinë. Kur viktima përfaqësohet nga një mashtrues:

• Procesi penal rrezikon të bjerë në anarki procedurale;
• Besimi te drejtësia bie;
• Ndihma juridike e viktimës komprometohet;
• I gjithë sistemi gjyqësor diskreditohet para publikut dhe institucioneve ndërkombëtare.

Thirrje për ndërhyrje urgjente

Shoqata e Avokatëve Antikorrupsion Shqiptarë (SH.A.A.SH.) kërkon:

1. Për Gjykatat: të ushtrojnë kontroll të rreptë mbi sjelljen e përfaqësuesve civilë në proces, duke mos lejuar devijime nga rregullat procedurale.
2. Për Prokurorinë: të kufizojë ndërhyrjet e paligjshme të avokatëve të viktimës dhe të ruajë qartësinë e rolit të saj si drejtues i hetimit.
3. Për Dhomën e Avokatisë: të vendosë një standard etik të detyrueshëm dhe të ndërmarrë masa të menjëhershme