Zvarritje procedurash, akuza pa prova dhe prokurorë që largohen pa përfunduar çështjet: drejtësia në Shqipëri duket se ka ngecur në një rreth vicioz institucional.

Në një sistem që u promovua si garanci për pastrimin e drejtësisë, jemi përballë një realitet zhgënjyes: prokurorë të rinj me imazh reformator, por me praktika të vjetra. Të emëruar me entuziazëm si produkt i besimit të ri institucional, një pjesë e tyre po dështojnë të respektojnë afatet ligjore të hetimit, duke minuar standardet kushtetuese dhe të drejtat themelore të njeriut.

Kur afatet tre-, gjashtë- apo dymbëdhjetëmujore nuk respektohen, drejtësia humbet legjitimitetin. Kur për të justifikuar paaftësinë apo mungesën e vullnetit, ngrihen akuza të fryra vetëm për të “fituar kohë”, atëherë nuk flasim më për dështim teknik, por për krizë të vetë sistemit, përfshirë SPAK-un.

Gjyqtarët e hetimeve paraprake nuk mund të jenë më spektatorë. Është koha për kontroll real dhe ndërprerje të abuzimit procedural. Përndryshe, reforma në drejtësi do të ketë ndërruar vetëm karriget, jo kulturën e pandëshkueshmërisë.

Kur Prokurorët Fitojnë Kohë, Drejtësia Humbet

Në vitin 2019, reforma në drejtësi u promovua si baza për një shtet të së drejtës. Por pesë vite më pas, realiteti është tjetër: një pjesë e prokurorëve të emëruar pas procesit të vetingut nuk arrijnë të përmbushin misionin e tyre kushtetues.

Shkelje sistematike të afateve

Kodi i Procedurës Penale parashikon afate të qarta për përfundimin e hetimeve paraprake:

• 3 muaj për çështjet e zakonshme;
• 6 muaj për çështjet e ndërlikuara;
• Deri në 12 muaj për çështjet komplekse me masa sigurie.

Në praktikë, këto afate janë degraduar në “udhëzime morale”. Hetimet zgjaten shpesh në mënyrë të pajustifikuar, duke cenuar barazinë e palëve dhe të drejtën për gjykim të arsyeshëm brenda një afati të arsyeshëm.

Akuza të fryra si mjet për zgjatje afatesh

Një praktikë shqetësuese është ngritja e akuzave të pabazuara në prova, vetëm për të zgjatur hetimin. Këto skema ndjekjeje penale nuk kanë në qendër provën, por shmangien e përgjegjësisë për mbylljen e hetimit. Ky është abuzim etik dhe ligjor me funksionin e prokurorit.

Roli i gjyqtarëve të hetimeve paraprake: kontroll apo formalitet?

Në vend që të ushtrojnë kontroll efektiv procedural, një pjesë e gjyqtarëve të hetimeve paraprake i miratojnë automatikisht kërkesat për zgjatje, pa analizë të plotë të ligjshmërisë dhe domosdoshmërisë faktike. Ky pasivitet përbën bashkëpërgjegjësi institucionale dhe cenon integritetin e procesit penal.

A Duhet të Mbahen Përgjegjës Prokurorët Që Akuzojnë Pa Prova?

Po, dhe pa vonesë. Kur një prokuror:

• Ngre akuza pa prova,
• Zgjat në mënyrë artificiale hetimin,
• Dërgon çështjen në gjykatë për të shmangur pushimin e hetimeve,

duhet të përballet me masa konkrete, disiplinore dhe ligjore, sipas ligjit nr. 96/2016 “Për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve”.

Masat e nevojshme:

1. Hetim disiplinor automatik:
   ILD dhe KLP të nisin automatikisht hetim kur akuzat rrëzohen për mungesë provash ose hetimet zgjaten në mënyrë të pajustifikuar.
2. Raport vjetor për performancën e SPAK:
   Të përfshihen statistika mbi zgjatjet dhe çështjet që dështojnë në gjykim.
3. Njësi e posaçme për kontrollin e cilësisë së aktakuzave:
   Krijimi i një strukture të brendshme që analizon dhe raporton për çështjet e dobëta apo të pambështetura në prova.
4. Sanksione disiplinore të shkallës së lartë:
   Për prokurorët me precedentë përsëritës në ngritje akuzash të pabazuara: pezullim, transferim apo shkarkim.
5. Rishikim i nenit 290 të K.Pr.Penale:
   Për të parashikuar detyrimin e gjyqtarit të njoftojë ILD në rast të ndonjë aktakuze të pabazuar si shenjë e keqpërdorimit të pozitës.

KLP dhe Transferimet: Favorizim apo Papërgjegjshmëri?

Në disa prokurori të rretheve, si Lezha dhe Fieri, është vënë re një praktikë e dëmshme: prokurorët e rinj transferohen në Tiranë pa përfunduar çështjet në ngarkim.

Kjo praktikë:

• Dëmton të drejtën e palëve për përfundim të shpejtë të hetimeve;
• Krijon perceptim klientelist në karrierën e prokurorëve.

KLP duhet të ndalojë çdo transferim pa përfundimin e dosjeve në shqyrtim. Largimi nga prokuroria e rrethit duhet të kushtëzohet me dorëzimin e dokumentuar të të gjitha çështjeve brenda afatit ligjor.

Thirrje për Reagim Institucional

Gazeta Antikorrupsion i bën thirrje:

• Këshillit të Lartë të Prokurorisë (KLP): të hetojë shkeljet e afateve dhe ngritjen e akuzave të pabazuara.
• Gjykatave të Hetimeve Paraprake: të ndalojnë miratimet automatike pa analizë të nevojës ligjore.
• Avokatëve dhe Shoqërisë Civile: të ekspozojnë rastet ku procedura penale shndërrohet në mjet frikësimi dhe jo drejtësie.

Reforma matet me rezultate, jo me retorikë. Tani është koha për llogaridhënie.