Në vitin 1952, një ngjarje e pazakontë ndodhi në historinë e diplomacisë moderne: Albert Ajnshtajni, shkencëtari më i famshëm i shekullit XX, refuzoi një ofertë për t’u bërë President i Shtetit të Izraelit. Pas vdekjes së Presidentit të parë të Izraelit, Chaim Weizmann, kryeministri David Ben-Gurion i ofroi Ajnshtajnit këtë post nderi, duke e konsideruar atë një simbol të gjenialitetit hebre dhe një figurë morale ndërkombëtare. Ajnshtajni e refuzoi me këto fjalë:

“Gjithmonë më është dashur të merrem me çështje objektive, dhe nuk kam as dhuntitë natyrore e as përvojën për të trajtuar detyrat e vërteta njerëzore dhe administrative.”

Ky akt nuk ishte vetëm shenjë përulësie. Ishte edhe reflektim i një qëndrimi të thellë etik ndaj pushtetit, nacionalizmit dhe përdorimit të shkencës apo moralit për qëllime politike. Ajnshtajni ishte një pacifist i njohur dhe një zë kritik ndaj formave të fanatizmit, përfshirë nacionalizmin etnik – madje edhe atë hebraik.

Palestina sot: Një realitet që Ajnshtajni do ta kishte dënuar

Në vitet e fundit, veçanërisht pas vitit 2023, Gaza dhe pjesë të tjera të territoreve palestineze janë kthyer në simbole të shkatërrimit njerëzor. Fushatat ushtarake izraelite, të justifikuara shpesh në emër të sigurisë, kanë prodhuar një katastrofë humanitare në shkallë industriale.

Statistikat tronditëse nga OKB (deri në prill 2025):

Mbi 33,000 civilë palestinezë të vrarë në Gaza që nga tetori 2023.Më shumë se 14,000 fëmijë të vrarë, sipas UNICEF dhe UNRWA.

92% e popullsisë nuk ka qasje të rregullt në ujë të pastër.

1.9 milionë persona të zhvendosur brenda territorit.

Spitale, shkolla dhe objekte të Kombeve të Bashkuara janë goditur në mënyrë të përsëritur.

Ajnshtajni, Palestina dhe ndërgjegjja e heshtur e botës

Ajnshtajni vetë, në një letër të vitit 1948 drejtuar gazetës New York Times, dënoi veprimet e grupit paramilitar sionist Irgun në masakrën e Deir Yassin dhe paralajmëroi se nacionalizmi ekstrem mund të çonte në shtypje të popujve të tjerë, duke e bërë Izraelin “të paaftë për të qenë i drejtë apo paqedashës.”

A do të kishte Ajnshtajni mbështetur veprimet e sotme të qeverisë izraelite? Është e vështirë të thuhet me siguri, por qëndrimet e tij publike për drejtësinë universale, kundër militarizmit dhe në favor të zgjidhjeve paqësore flasin vetë.

Kur moraliteti refuzohet, tragjeditë përsëriten

Sot, kur botës i ofrohet çdo ditë një “Ajnshtajn moral” për të ngritur zërin – media, akademikë, liderë shpirtërorë – shumë prej tyre zgjedhin të heshtin. Në vend që të refuzojnë pushtetin e padrejtë, ata i shërbejnë atij. Dhe pikërisht kjo është ajo që Ajnshtajni nuk bëri: ai refuzoi të ishte simbol i një shteti që ende nuk e kishte gjetur barazinë me popujt fqinj.