1. Falimentimi funksional i KLSH-së: Një realitet i hidhur

Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) ka humbur funksionin e vet themelor si garant i përdorimit të drejtë të fondeve publike. Kapja politike dhe mungesa e pavarësisë së vërtetë e kanë shndërruar këtë institucion në një strukturë formale, pa asnjë ndikim real në parandalimin dhe ndëshkimin e abuzimeve me buxhetin e shtetit.

Auditimet janë shndërruar në ushtrime administrative pa thellësi dhe pa efekte. Nuk kryhen kontrolle sektoriale me ndikim, nuk pasohen me ndjekje penale apo administrative, dhe shpesh rekomandimet nuk zbatohen. Në mungesë të ndëshkueshmërisë, fondet publike vijojnë të shpërdorohen në mënyrë sistematike dhe të pandëshkuar.

2. Rekomandimet e BE-së dhe domosdoshmëria për reformë rrënjësore

Bashkimi Europian, përmes dokumenteve të SIGMA-s dhe progres-raporteve vjetore, ka nënvizuar vazhdimisht dobësitë e sistemit të kontrollit publik në Shqipëri. Kërkesa është e qartë: ndërtimi i një sistemi efektiv, të pavarur dhe me fuqi ndëshkuese në menaxhimin e financave publike.

Shqipëria duhet të harmonizojë qasjen e saj me modelin europian të kontrollit të jashtëm publik – atë të Gjykatës së Llogarive, një institucion me mandat të qartë për të siguruar auditim të thelluar, ndjekje ligjore dhe rikuperim të fondeve të keqpërdorura.

3. Çfarë është Gjykata e Llogarive – Modeli europian i kontrollit me efekt

Gjykata e Llogarive është një institucion kushtetues dhe i pavarur, që kryen jo vetëm kontrollin e rregullshmërisë dhe ligjshmërisë së fondeve publike, por edhe gjykimin e dëmit ekonomik të shkaktuar nga zyrtarët.

Ndryshe nga KLSH, ky institucion:

Merr vendime me efekt juridik të menjëhershëm.

Bashkëpunon ngushtë me organet penale dhe ato të auditimit të brendshëm.

Garanton ndëshkueshmëri efektive dhe transparencë në menaxhimin e buxhetit të shtetit.

Ky model aplikohet në vendet më të zhvilluara të BE-së dhe ka rezultuar i suksesshëm në rritjen e besimit të qytetarëve dhe investitorëve.

4. Propozim konkret për Shqipërinë: Themelimi i Gjykatës së Llogarive

Në përputhje me nevojat e momentit dhe standardet europiane, propozohet:

1. Draftimi i një ligji kushtetues për krijimin e Gjykatës së Llogarive, si institucion i ri që zëvendëson ose transformon KLSH-në.
2. Përcaktimi i kompetencave gjyqësore për dënime financiare dhe administrative ndaj zyrtarëve publikë përgjegjës për dëme ekonomike.
3. Garanci për pavarësinë reale të këtij institucioni, përmes procedurave të emërimit me garë ndërkombëtare dhe mandate të pakushtëzuara politikisht.
4. Angazhimi i partnerëve ndërkombëtarë si BE, SIGMA, OLAF dhe EURALIUS në çdo fazë të hartimit dhe zbatimit të reformës.

5. Përfitimet strategjike të kësaj reforme

Krijimi i Gjykatës së Llogarive sjell përfitime afatgjata:

Ndëshkim real për shpërdoruesit e fondeve publike.

Rritje të besimit qytetar dhe të partnerëve ndërkombëtarë në administratën publike.

Përputhje me standardet e BE-së, veçanërisht në Kapitullin 5 (Prokurimi Publik) dhe Kapitullin 32 (Kontrolli Financiar).

Konsolidim i shtetit ligjor dhe mbrojtje efektive e pasurive publike.

6. Përfundim: Një mundësi historike për ndryshim të thellë

Mosfunksionimi i KLSH-së dhe dështimi për të siguruar përgjegjshmëri në përdorimin e buxhetit shtetëror është një problem kritik i demokracisë shqiptare. Kjo është një mundësi historike për të ndërtuar një institucion të ri, me mision të qartë dhe ndikim real: Gjykatën e Llogarive.

Ne i bëjmë thirrje Kuvendit të Shqipërisë, qeverisë, shoqërisë civile dhe partnerëve ndërkombëtarë të nisin menjëherë procesin e konsultimit publik dhe përgatitjen e bazës ligjore për këtë reformë madhore, që duhet të finalizohet brenda vitit 2025.