Në Shqipëri nuk është më vetëm mungesa e gjyqtarëve ajo që dëmton sistemin e drejtësisë. Sot, një ndër problemet më të rënda është paaftësia funksionale e atyre që janë ende në detyrë – të mbingarkuar, të paformuar, të trembur nga përgjegjësia apo, më keq, të pasionuar pas mosveprimit. Kësaj tabloje i shtohet një e vërtetë edhe më e zymtë: ndryshimet ligjore të ndërmarra në vitet e fundit, që jo vetëm nuk e kanë përmirësuar sistemin, por kanë krijuar një terren të favorshëm për zvarritje të qëllimshme dhe pasiguri juridike.

Zvarritja e qëllimshme: “Zgjidhja” që u kthye në problem

Më parë, kërkesat për urdhra ekzekutimi shqyrtoheshin në mënyrë të përshpejtuar, me një afat ligjor të qartë prej 5 ose 10 ditësh. Ky afat ishte garancia minimale për qytetarët dhe bizneset që kontratat, marrëveshjet apo vendimet gjyqësore do të kishin forcë reale dhe do të mund të ekzekutoheshin në kohë. Por me ndryshimet e fundit në Kodin e Procedurës Civile, afati është hequr.

Çfarë do të thotë kjo në praktikë?

Që për të marrë një urdhër ekzekutimi – një akt formal që i lejon përmbaruesit të zbatojë një vendim të formës së prerë – duhen tashmë muaj apo edhe vite të tëra. Gjykatat nuk kanë më kufizim kohor për ta shqyrtuar këtë kërkesë. Dhe për të kuptuar absurditetin: një vendim i formës së prerë, që në teori është i zbatueshëm menjëherë, në praktikë ngec në hallkat e sistemit për shkak të një prove formale: një firmë nga gjykata.

Pasojat reale: nga biznesi te qytetari i thjeshtë

• Bizneset që kanë fituar një vendim gjyqësor për borxhe të papaguara, nuk mund të mbledhin detyrimet. Kjo ndikon zinxhir në pagesa, likuiditet, paga dhe investime.
• Qytetarët që kanë marrë një vendim për pension ushqimor, për kthim banese apo për kompensim dëmesh, presin me vite që të marrin një dokument që më parë dilte për pak ditë.
• Përmbaruesit gjyqësorë mbeten të bllokuar, pa mundur të veprojnë.

Ky është jo vetëm një kapitull i ri i zvarritjes, por një formë e re e dhunës institucionale. Ligji, që në thelb duhet të mbrojë të drejtën dhe të sigurojë zbatueshmërinë e saj, është kthyer në një instrument bllokimi. Me dashje.

Kush është përgjegjës?

Përgjegjësia bie mbi:

• Legjislativin, që miratoi një ndryshim ligjor pa asnjë debat publik, pa konsultim me komunitetin e juristëve, avokatëve apo gjyqtarëve;
• Gjykatat, që e kanë keqpërdorur mungesën e afatit për të shtyrë në pafundësi çështje që duhej të zgjidheshin brenda ditësh;
• Këshillin e Lartë Gjyqësor (KLGJ), që nuk ka përcaktuar standarde minimale për administrimin e kërkesave për urdhër ekzekutimi;
• Qeverinë, që nuk ka ndërmarrë asnjë akt nënligjor për të rregulluar këtë zbrazëti ligjore të rrezikshme.

Ky është shkatërrim me dashje

Të thuash se sistemi gjyqësor është i mbingarkuar është vetëm gjysma e së vërtetës. Gjysma tjetër, më e errët, është se po ndërtohet një drejtësi që funksionon vetëm për të fortët dhe të lidhurit, ndërsa për të tjerët – qytetarë të zakonshëm, sipërmarrës, familjarë – drejtësia është një pritje e pafundme, një dyshim i vazhdueshëm, një peng i procedurave.

Nuk ka asnjë kuptim që një vendim i formës së prerë të mos mund të zbatohet për shkak të një urdhri që nuk vjen. Kjo nuk është më thjesht paaftësi. Është vullnet për të penguar drejtësinë.

A ka zgjidhje? Po. Por kërkon vullnet.

• Rikthimi i afatit ligjor të detyrueshëm për shqyrtimin e kërkesave për urdhër ekzekutimi (5 ditë pune).
• Krijimi i një platforme digjitale, ku gjykatat të jenë të detyruara të protokollojnë dhe të përgjigjen brenda afateve.
• Monitorimi nga ILD dhe KLGJ i praktikave gjyqësore të zvarritjes, përmes raporteve periodike.
• Përfshirja e avokatëve dhe përmbaruesve në hartimin e praktikave të reja për përshpejtimin e ekzekutimit.

Në fund të ditës, drejtësia që vonon është drejtësi që mohon. Por drejtësia që nuk zbatohet – është vetëm një mashtrim i madh. Dhe çdo ditë që kalon pa e ndrequr këtë padrejtësi, është një ditë më shumë ku shteti humbet fytyrën dhe qytetari besimin.