Në kushtet e një krize të thellë funksionale që ka përfshirë sistemin gjyqësor shqiptar, Shoqata e Avokatëve Antikorrupsion propozon një zgjidhje të përkohshme, por urgjente: emërimin e gjyqtarëve ad hoc, si formë lehtësimi institucional dhe mbrojtjeje të të drejtave procedurale të qytetarëve.

Kjo iniciativë nuk synon të zëvendësojë trupën e përhershme të gjyqtarëve, por të ofrojë një mjet ndihmës, për të shmangur kolapsin e mëtejshëm të drejtësisë në Shqipëri. Duke marrë parasysh mungesën kritike të personelit në të gjitha nivelet e gjykatave – civile, penale dhe administrative – si dhe fluksin e pazakontë të çështjeve që trajtohen përditë, nevojitet ndërhyrje e menjëhershme dhe praktike.

Çfarë është një gjyqtar ad hoc?

Termi “ad hoc”, nga latinishtja, nënkupton “i krijuar posaçërisht për një qëllim të caktuar”. Në kontekstin juridik, një gjyqtar ad hoc është një individ i caktuar për të ushtruar përkohësisht funksionin gjyqësor në raste të veçanta, pa qenë pjesë e trupës së përhershme gjyqësore. Kjo praktikë është e njohur në sistemet ndërkombëtare, si p.sh. në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut apo Tribunalet Ndërkombëtare, ku shtetet emërojnë gjyqtarë ad hoc për çështje specifike.

Pse propozojmë gjyqtarë ad hoc në Shqipëri?

Sistemi gjyqësor shqiptar është në një krizë të thellë funksionale. Kjo krizë shkaktohet kryesisht nga zbrazëtia e trupit gjyqësor për shkak të procesit të vetingut, mbingarkesa masive në të gjitha nivelet përfshirë çështjet civile, penale dhe administrative, dhe mungesa e kapaciteteve për të përballuar fluksin e dosjeve.

Sipas statistikave, një gjykatës në Shqipëri trajton mbi 40 çështje në ditë, duke kompromentuar seriozisht cilësinë, qetësinë dhe reflektimin profesional që kërkon çdo vendimmarrje gjyqësore.

Në këtë kontekst, ne propozojmë krijimin e një mekanizmi ad hoc të gjyqtarëve – një zgjidhje urgjente dhe e përkohshme, me qëllim të lehtësimit të sistemit nga ngarkesa ekstreme e punës derisa të arrihet stabiliteti institucional.

Si do të funksionojë kjo formulë?

• Përzgjedhja: Gjyqtarët ad hoc do të zgjidhen nga radhët e avokatëve ose ekspertëve të drejtësisë me një eksperiencë mbi 10 vite në profesion.
• Organ përzgjedhës: Për këtë qëllim, do të ngrihet një forum i posaçëm i përbërë nga përfaqësues të institucioneve të drejtësisë, shoqatave profesionale dhe akademisë juridike, i cili do të verifikojë përmbushjen e kritereve ligjore, etike dhe profesionale.
• Mandati: Emërimi do të jetë i kufizuar në kohë, jo më shumë se 6 muaj, me qëllim angazhimin në çështje të caktuara dhe gjykata me ngarkesë të rëndë.
• Korniza ligjore: Ky mekanizëm kërkon një ndryshim ose shtesë të përkohshme në ligjin “Për statusin e gjyqtarëve dhe prokurorëve”, me garanci kushtetuese për pavarësinë, paanësinë dhe kontrollin institucional të vendimmarrjes së tyre.

Pse është kjo një ide e mirë?

Kritikët mund të kundërshtojnë duke thënë se gjyqtarët përgatiten për vite me radhë për të gjykuar, dhe një përvojë në avokati nuk është e barasvlershme me formimin e magjistratit.

Megjithatë, në kushtet ekstreme të bllokimit të gjykatave, ku qytetarët presin me vite për një vendim, ndihma profesionale e përkohshme është shumë më e shëndetshme se sa gjykimi i ngutshëm nga një trupë e rraskapitur.

Sa herë jemi dëshmitarë të vendimeve të papërgjegjshme apo të padrejta, që burojnë jo nga paaftësia, por nga stresi ekstrem dhe lodhja profesionale?

Ky mekanizëm do të:

• ndihmojë në shpërndarjen e ngarkesës,
• rrisë kohën e reflektimit profesional për gjyqtarët ekzistues,
• përshpejtojë shqyrtimin e çështjeve,
• shërbejë si valvul shkarkimi në një sistem të mbingarkuar.

Një zgjidhje tranzitore për një drejtësi më funksionale

Gjyqtarët ad hoc nuk janë zëvendësues të përhershëm, por një mjet tranzitor për të ruajtur funksionimin e drejtësisë gjatë një krize të jashtëzakonshme.

Është një propozim realist, pragmatik dhe i ndershëm, që kërkon vullnet politik, kornizë ligjore të përkohshme dhe garanci për integritetin e procesit.

Në fund të ditës, drejtësia që vonohet është drejtësi që mohohet – dhe sistemi ynë nuk mund të mbajë më këtë barrë pa ndihmë emergjente.

Gjyqtari ad hoc nuk është armiku i drejtësisë, por ndihma që sistemi ka nevojë urgjentisht.

Fiat justitia, ruat caelum.
(U bëftë drejtësia, qoftë edhe nëse shembet qielli.)