Nga Redaksia Ligjore – Gazeta Antikorrupsion

Në një epokë ku çdo hap i yni ruhet nga valët celulare dhe çdo klikim mund të ndjeket në kohë reale, pyetja thelbësore që ngrihet është kjo: A kemi ende privatësi në botën digjitale?
Një rast që tronditi themelet e interpretimit kushtetues të Amendamentit të Katërt në Shtetet e Bashkuara është rasti Carpenter v. United States (2018) – një histori e thjeshtë për një grabitje që përfundoi duke shënuar një fitore historike për të drejtën e privatësisë.

Çfarë ndodhi në të vërtetë?

Në vitin 2011, Timothy Carpenter u arrestua si i dyshuar për një seri grabitjesh të armatosura në Michigan. Për të provuar lëvizjet e tij, prokuroria kërkoi nga kompanitë celulare të dorëzonin historikun e vendndodhjes së celularit të Carpenter përmes të dhënave të quajtura Cell Site Location Information (CSLI). Kjo u bë pa urdhër gjykate, por vetëm me një autorizim hetimor sipas një ligji federal të vjetër të quajtur Stored Communications Act.

Autoritetet siguruan 12,898 pika lokacioni për një periudhë 127-ditore – duke ndërtuar një “hije” dixhitale të lëvizjeve të Carpenter ditë për ditë, orë për orë. Por avokatët e tij argumentuan se kjo ishte një formë e re dhe e rrezikshme e ndërhyrjes në jetën private, e cila kërkonte më shumë se një leje administrative – kërkonte një urdhër nga gjykata, siç parashikon Amendamenti i Katërt.

Vendimi i Gjykatës Supreme: Një kthesë historike

Në një shumicë të ngushtë 5 me 4, Gjykata Supreme dha vendimin: Marrja e të dhënave të lokacionit pa urdhër gjykate përbën shkelje të të drejtës për privatësi sipas Amendamentit të Katërt.

Kryetari i Gjykatës, John Roberts, në një opinion të balancuar por të fuqishëm, deklaroi:

“Çdo individ ka të drejtë të kontrollojë informacionin që zbulohet për lëvizjet e tij në jetën e përditshme. Ndjekja dixhitale, pa ndërmjetësim gjyqësor, është e papranueshme në një shoqëri të lirë.”

Ai shtoi se ndonëse përdoruesit i dorëzojnë të dhënat kompanive celulare, kjo nuk nënkupton se ata heqin dorë nga privatësia e tyre, sepse krijimi i këtyre të dhënave është automatik, i pandalshëm dhe i pashmangshëm në një shoqëri moderne.

Çfarë ndryshoi ky precedent?

Ky vendim zgjeroi konceptin e privatësisë kushtetuese në sferën digjitale dhe u bë precedent për:

Hetimet penale: Policia duhet të marrë urdhër gjykate për të siguruar të dhëna të vendndodhjes historike.

Përgjimet masive: Filloi një debat të ri rreth ligjshmërisë së survejimeve shtetërore në masë.

Të dhënat personale dhe aplikacionet: Vendimi u përdor në mënyrë analogjike për të mbrojtur të dhëna të tjera, si historiku i kërkimeve në Google apo të dhënat shëndetësore nga aplikacionet.

A ka jehonë jashtë SHBA-së?

Po. Megjithëse Carpenter është një vendim amerikan, ai është cituar nga avokatë të të drejtave të njeriut në Evropë dhe përtej, sidomos në raste përpara Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (GjEDNj), si:

Big Brother Watch v. UK (2021) – për përgjimet masive nga shërbimet sekrete britanike.

Centrum för rättvisa v. Sweden – mbi mbikëqyrjen pa urdhër nga inteligjenca suedeze.

Shqipëria: “Carpenter” që mungon

Në Shqipëri, teorikisht ligji për të dhënat personale (Ligji 9887/2008) dhe Kodi i Procedurës Penale parashikojnë mbrojtje për të dhënat personale dhe nevojën për urdhër gjykate për përgjime. Por praktika lë për të dëshiruar:

Raste të shumta të përdorimit të pajisjeve IMSI Catcher, që lokalizojnë numra telefonikë pa dijeni dhe pa vendim gjykate.

Përdorim politik i përgjimeve, ku të dhënat dalin nga sistemi i drejtësisë dhe përfundojnë në mediat e kontrolluara.

Mungesë e një gjyqësori të pavarur që garanton të drejtat digjitale të qytetarëve.

Mësimi i madh nga Carpenter

Në thelb, Carpenter nuk është vetëm për teknologjinë – është për lirinë njerëzore në epokën e mbikëqyrjes. Është për të drejtën për të lëvizur, për të takuar, për të jetuar pa ndjesinë e një syri që gjithmonë të ndjek. Është një thirrje që vjen nga larg, por që flet fort edhe për Shqipërinë e sotme.

“Të mos harrojmë se progresi teknologjik është i dobishëm vetëm nëse nuk shkel mbi dinjitetin njerëzor.”

Një mesazh për të gjithë ne që jetojmë në kohën e telefonëve të mençur, por shpesh, me gjykata të heshtura.