Në vitet e fundit, Shqipëria ka qenë në qendër të vëmendjes për ndërhyrjen e jashtme në sistemin e saj gjyqësor. Mijëra faqe raportesh dhe analiza të bëra nga organizata të pavarura dhe investigime të ndryshme kanë ngritur pyetje serioze mbi rolin e USAID-it dhe Fondacionit Soros në financimin e projekteve të ndryshme, veçanërisht në fushën e drejtësisë dhe institucioneve të tjera të rëndësishme në vend. Çështjet që shtrohen nuk kanë të bëjnë vetëm me transparencën e përdorimit të këtyre fondeve, por edhe me ndikimin që ato kanë pasur mbi vendimmarrjen politike dhe juridike në Shqipëri.

Në shumë vende të botës, USAID është një organizatë që synon të ndihmojë zhvillimin ekonomik, demokratik dhe social. Megjithatë, në Shqipëri, investimet e saj në sistemin gjyqësor kanë qenë shpesh subjekt i kritikave të forta, me dyshime të forta mbi mënyrën se si këto fonde janë menaxhuar dhe kush i ka përfituar ato. Një shembull i dukshëm i këtij ndikimi është financimi pothuajse total i sistemit gjyqësor shqiptar nga USAID, një investim që përfshin trajnime për gjyqtarë, përmirësim të infrastrukturës dhe asistencë teknike për zbatimin e reformës në drejtësi. Pavarësisht këtyre investimeve të mëdha, Shqipëria vazhdon të përballet me probleme serioze në drejtësi, duke përfshirë vonesa të mëdha në proceset gjyqësore dhe një perceptim të lartë të korrupsionit. Kjo ka bërë që shumë analistë të pyesin nëse ndikimi i USAID-it dhe Fondacionit Soros ka qenë në të vërtetë një faktor përmirësues apo nëse ai ka krijuar një varësi të shtetit shqiptar ndaj financimeve të jashtme, duke dobësuar pavarësinë e institucioneve.

Sistemi gjyqësor shqiptar është bërë gjithnjë e më shumë një fushë ku influencat politike dhe ekonomike ndërthuren në mënyrë të ndërlikuar. Në vend që të ketë një sistem të pavarur dhe të bazuar në parimet e shtetit të së drejtës, shumë vendime dhe procese janë ndikuar nga organizata që kanë lidhje të ngushta me rrjetin e financuar nga Soros dhe USAID. Raportet kanë treguar se shumë projekte dhe tendera për ndihmën teknike dhe reformat ligjore janë fituar ekskluzivisht nga organizata të lidhura me këtë rrjet, duke krijuar një monopol mbi drejtësinë dhe duke e bërë pothuajse të pamundur për një organizatë të pavarur të fitojë një projekt apo fond të rëndësishëm pa qenë pjesë e këtij rrjeti të mirënjohur.

Një tjetër çështje që është ngritur me forcë është transparenca e pagave dhe fondeve të menaxhuara nga individë të caktuar brenda këtij rrjeti. Në një nga rastet më të përfolura, Andi Dobrushi, drejtori i Fondacionit Soros në Shqipëri, ka raportuar një pagë mujore që kap shifra marramendëse, shumë më të larta sesa ato të liderëve shtetërorë në Shqipëri dhe madje më të larta se ato të disa drejtuesve të institucioneve amerikane. Kjo ka ngjallur debate mbi ligjshmërinë dhe moralitetin e këtyre pagesave, pasi shumë organizata që duhet të punojnë për transparencën dhe përmirësimin e institucioneve, në fakt kanë krijuar një sistem që funksionon sipas interesave të një rrethi të ngushtë individësh.

Në këtë kuadër, pyetja që lind natyrshëm është: kush mban përgjegjësi për këto fonde dhe a janë burimet e tyre plotësisht të ligjshme? Transparenca në administrimin e këtyre fondeve ka qenë shpesh e paqartë dhe mekanizmat e kontrollit nuk kanë qenë efektivë. Disa analistë argumentojnë se një pjesë e këtyre fondeve mund të jenë përdorur për të mbajtur një ndikim politik dhe ekonomik në Shqipëri, në vend që të përdoren për forcimin e institucioneve demokratike. Sipas raportimeve të fundit, një numër i madh projektesh janë dhënë me procedura të dyshimta, duke favorizuar organizata të caktuara dhe duke lënë jashtë loje çdo iniciativë që nuk përputhet me linjën ideologjike të këtij rrjeti të fuqishëm.

Për më tepër, ndikimi i Soros në këtë sistem ka qenë aq i thellë sa që edhe ish-presidenti amerikan Donald Trump dhe miliarderi Elon Musk kanë ngritur shqetësime të forta mbi këtë fenomen. Në deklarata publike, ata kanë theksuar se Soros ka krijuar një rrjet të tërë influencash që ndikon në politikën dhe drejtësinë e shumë vendeve, duke përfshirë edhe Shqipërinë. Këto deklarata kanë bërë që ky debat të kalojë kufijtë shqiptarë dhe të marrë një vëmendje ndërkombëtare. Trump ka kritikuar hapur financimet e Soros dhe ndikimin e tij në vendimmarrjet politike në shumë vende të botës, ndërsa Musk ka ekspozuar një sërë dokumentesh dhe transaksionesh që lidhin fondacionet e Soros me projekte të ndryshme që kanë ndikuar në qeverisjen dhe sistemin gjyqësor në disa vende.

Mbetet e paqartë nëse do të ketë ndonjë hetim të thelluar mbi këto financime dhe ndikimet e tyre në Shqipëri. Pyetjet mbi transparencën dhe ndikimin e këtyre fondeve në drejtësi dhe politikë janë më të forta se kurrë. A do të ketë një llogaridhënie të vërtetë për mënyrën se si janë përdorur këto fonde apo rrjeti i ndikimit do të vazhdojë të operojë pa pengesa? Përgjigjet për këto pyetje mbeten ende për t’u parë.