CEZ kundër Shqipërisë

Në çështjen e arbitrazhit CEZ kundër Shqipërisë, me Rregulla të Arbitrazhit të Komisionit të Kombeve të Bashkuara për të Drejtën Ndërkombëtare të Tregtisë (UNCITRAL), objekti ishte një vendim i entit rregullator shqiptar që i hoqi licencën “CEZ Shpërndarje” sh.a. (shoqëria e shpërndarjes së energjisë, shumica e aksioneve të zotëruara nga CEZ dhe të tjerat të zotëruara nga shteti shqiptar).

Në vitin 2013, Enti Rregullator i Energjisë (ERE) i hoqi licencën CEZ-it, që operonte në tregun shqiptar nga viti 2009, me arsyetimin se CEZ nuk kishte përmbushur detyrimet nga kontratat e importit të energjisë elektrike dhe investimet në përmirësimin e rrjetit të shpërndarjes së energjisë elektrike. Enti vendosi një administrator shtetëror në krye të kompanisë dhe CEZ humbi kontrollin mbi të. CEZ u përgjigj duke nisur procedurat e arbitrazhit kundër Shqipërisë. Në vitin 2013, CEZ filloi arbitrazhin ndërkombëtar kundër Shqipërisë në bazë të Traktatit të Kartës së Energjisë (ECT), i cili është ratifikuar nga Republika Çeke dhe Shqipëria dhe përcakton rregullat për mbrojtjen e investimeve ndërkombëtare në industrinë e energjisë.

CEZ kërkoi kompensim prej 200 milionë euro për dëmet e pretenduara bazuar në argumentin se Shqipëria nuk arriti të mbronte investimin e saj në kompaninë shqiptare të shpërndarjes së energjisë “CEZ Shpërndarje” sh.a. Konflikti midis CEZ dhe qeverisë shqiptare pati një ndikim të drejtpërdrejtë në marrëdhëniet çeko-shqiptare dhe reputacionin e Shqipërisë në BE. Shteti çek është aksioneri në mazhorancë në Grupin CEZ, ndaj qeveria çeke sfidoi hapur hapat e ndërmarrë nga qeveria shqiptare. Në një situatë të tillë, Republika Çeke ishte e përgatitur të bllokonte dhënien e statusit të vendit kandidat në BE për Shqipërinë.

Çështja e arbitrazhit mes CEZ dhe Shqipërisë u mbyll në vitin 2014 në bazë të një marrëveshjeje të arritur ku kompania do të merrte një shumë rreth 100 milionë euro që korrespondonte me investimin e saj fillestar. Në këtë drejtim, vlen të theksohet se zgjidhja për të cilën palët kanë rënë dakord në vitin 2014 nuk është e disponueshme për publikun. Ndërkohë, qeveria e re shqiptare e formuar me koalicionin PS-LSI vendosi në vitin 2014 të nisë një hetim për privatizimin e shpërndarësit të energjisë, një privatizim që shkaktoi edhe tensione të vazhdueshme politike brenda vendit.

CEZ kundër Bullgarisë

Veprimtaria e kompanisë energjetike CEZ në shtetin bullgar kishte hasur probleme serioze, pasi edhe rregullatori bullgar i energjisë nisi procedurat për heqjen e licencës së saj për të operuar në vend. Kjo ndodhi pasi rregullatori kishte ndërmarrë më parë masa për të ulur çmimin e energjisë elektrike.

Në fund të vitit 2014, autoriteti rregullator bullgar (Komisioni Shtetëror Rregullator i Energjisë dhe Ujit – SEWRC) mbylli procedurat për revokimin e licencës së shpërndarjes së energjisë të kompanisë CEZ. CEZ që operonte në tregun bullgar që nga viti 2004, paraqiti kërkesë për arbitrazh kundër Bullgarisë në Qendrën Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve në vitin 2016 (Çështja ICSID nr. ARB/16/24) sipas rregullave të Konventës së ICSID.

Kështu, CEZ nisi zyrtarisht procedurat e arbitrazhit ndërkombëtar të investimeve duke pretenduar se Bullgaria nuk ka respektuar dispozitat e mbrojtjes së investimeve të Traktatit të Kartës së Energjisë, Traktatit Bilateral të Investimeve (BIT) Çeki-Bullgari, si dhe angazhimet e marra me antarësimin në Bashkimin Evropian në vitin 2007. Edhe pse çështja e arbitrazhit është regjistruar në vitin 2016, tribunali i arbitrazhit me 3 arbitra u krijua në vitin 2019 dhe çështja është ende në pritje të gjykimit.

CEZ ka qenë në arbitrazh edhe për çështje të aktivitetit të saj në Bosnje-Hercegovinë në kuadër të projektit Gacko. Vështirësitë e hasura nga CEZ, veçanërisht në vendet e Ballkanit, duke shkaktuar një situatë kritike afatgjatë në tregun vendas të energjisë, e detyruan kompaninë të miratojë një strategji në vitin 2019 për shitjen e aseteve të saj në Bullgari, Rumani, Turqi dhe Poloni